تمرکز حواس و راه‌های جلوگیری از عوامل حواس‌پرتی

کلید اصلی برای درک و فهم مطالب در زمان مطالعه، تمرکز حواس است. وقتی دانش‌آموز، تمرکز نداشته باشد. برای مطالعه‌ی یک مطلب که نیم ساعت زمان لازم دارد؛ چندین و چند ساعت را هدر می‌دهد و در پایان هم یادگیری لازم به‌دست نمی‌آید. یعنی مطالعه، فایده‌ی چندانی نداشته است.

از کجا شروع کنیم؟

برای شروع مطالعه، احتیاج به آمادگی داریم. آمادگی یعنی شرایطی که باعث شود ما اعتماد به نفس پیدا کنیم و ذهنمان را برای موفقیت آماده کند. شرایطی که این باور را در ما ایجاد کند که موفق خواهیم شد. شرایطی مانند آمادگی بدنی، روانی، ذهنی و اجتماعی. اولین شرط تمرکز حواس، آمادگی بدنی می‌باشد.

تاثیر وضع فیزیکی بر تمرکز حواس

ضعیف بودن چشم، بالا و پایین بودن آهن و کلسیم بدن، میگرن، زخم معده و … می‌توانند تمرکز ما را از بین ببرند. دانش‌آموز می‌تواند با دادن یک آزمایش کلی و به‌دست آوردن اطلاعات از شرایط خودش، مشکلاتی بدنی را برطرف کند و با خیال راحت در مسیر کنکور گام بردارد. دومین شرط برای به‌وجود آوردن تمرکز حواس، آمادگی ذهنی است که وابستگی شدیدی به شرایط فیزیولوژیکی دارد. آمادگی ذهنی شامل قدرت تعبیر اشکال، رشد گویشی کامل، قدرت تفسیر، قدرت درک، همانندسازی و قدرت تجزیه و تحلیل می‌شود. بعضی از این خصوصیات اکتسابی و برخی دیگر انتسابی می‌باشند.

نقش آمادگی اجتماعی در تمرکز

سومین شرط ایجاد تمرکز حواس، آمادگی اجتماعی است که به ماهیت و گستردگی تجربه‌های فرد بستگی دارد. روابط اجتماعی و اعتقادات خانوادگی و سبک زندگی تماماً روی تمرکز تاثیر مستقیم دارند. حواس بالا نیاز به اجتماع و خانواده‌ی همراه دارد. یک خانواده‌ی آرام و بدون تنش که با کمترین درگیری و درک متقابل بالا به داشتن تمرکز حواس دانش‌آموز کمک شایانی می‌کنند.

آمادگی روانی، گام آخر در تمرکز

آمادگی روانی بعد از ۳ آمادگی قبلی ایجاد می‌شود. پس شدیداً وابسته به آمادگی بدنی، ذهنی و اجتماعی است. اگر شخص، شرایط روانی مثبتی داشته باشد برای رسیدن به موفقیت پیشتاز است. روح سالم هم در داشتن یک آمادگی روانی بسیار تعیین‌کننده است. روح سالم یعنی به دور از حسادت‌ها و بغض‌ها و کینه‌ها باشیم.

اهمیت تمرکز داشتن

اگر دانش‌آموز تمرکز حواس نداشته باشد خسته و بی‌قرار می‌شود و دائماً بی‌تابی می‌کند. در زمان مطالعه، وقت کم می‌آورد و دقت لازم برای انجام مطالعه را از دست می‌دهد و مدام به خودش و دیگران واکنش نشان می‌دهد. به‌مرور اعتماد به نفس او کم می‌شود؛ پس برای ایجاد تمرکز، وقت و انرژی لازم است. همین‌طور اجرای تمرینات آموزشی برای تمرکز، فرآیند یادگیری را آسان‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌کند. برای ایجاد تمرکز بیشتر باید نسبت به آمادگی بدنی، ذهنی، اجتماعی و روانی اقدام کنیم. سپس روش‌های مکمل را در کنار آن‌ها انجام بدهیم. مثلاً برای داشتن یک مطالعه‌ی مفید، اول باید به مطالب علاقه‌مند باشیم و تمامی تکنیک‌های مطالعه را بدانیم. وقتی علاقه‌مند باشیم و بیشتر مطالعه کنیم بهتر می‌فهمیم و یادگیری در ما بهتر اتفاق می‌افتد و تندتر پیش می‌رویم. در نتیجه به موفقیت خواهیم رسید و علاقه‌ی ما بیشتر و بیشتر می‌شود و روی مطللب، تمرکز بالاتری پیدا می‌کنیم.

بعد از ایجاد علاقه نسبت به مطلب، در قدم بعدی باید هدف مطالعه را تعیین کنیم. اگر هدف ارزشمند باشد فرد را به طلب آن اجبار می‌کند و نیروی لازم برای فعالیت را در او به وجود می‌آورد و نهایتاً حس تمرکز ساخته خواهد شد. برای مطالعه، تعلیم و تربیت که همان هدفمندی است. باید در زمان مطالعه هدف داشته باشیم تا توانایی‌های ما بیشتر شود. سپس یک نیروی فوق‌العاده در ما به وجود آید، اعتماد به نفس ما را بالا ببرد و سرعت مطالعه ما را بیشتر کند. در نتیجه تمرکز هم افزایش پیدا می‌کند و مدام یک محرک و انگیزه برای انجام کارها، ادامه مطالعه و به‌دست آوردن تعلیم و تربیت داریم.

عوامل محیطی چه تاثیری در تمرکز ما دارد؟

باید ساعت و زمان مناسب برای مطالعه‌ی هر درس را تعیین کنیم. مکان باید جایی باشد که کمتر حواس ما را پرت کند و اتلاف وقت در آن کمتر اتفاق بیفتد. اگر محیط و مطالعه‌ی اتاق شخصی ما شود؛ در زمان مطالعه، اضطراب کمتر و تمرکز بیشتری داریم و ذهن ما کم‌کم به شرایط مطالعه عادت می‌‍کند. باید در زمان مطالعه هر عاملی که باعث حواس‌پرتی می‌شود را از بین ببریم و درگیر آن نشویم. مثل صحبت اشخاص، صدای تلویزیون و …

به وسوسه‌ها و حواس‌پرتی‌ها تن ندهیم

باید تلاش کنیم که خام وسوسه‌ی ارتباط با عامل حواس‌پرتی نشویم زیرا فکر و خیال به ذهنمان هجوم می‌آورد. باید انقدر این روش را ادامه دهیم تا به عنوان یک عادت در بدن ما نهادینه شود. تلاش کنیم که از خودمان تصور مثبت داشته باشیم تا اعتماد به نفس بگیریم و روی کار خودمان متمرکز شویم. کلمات مثبت به زبان بیاورید و این‌طور فکر کنید که کارهای غیرممکن وجود دارند زیرا ترس و بدگمانی به سراغ ما می‌اید. باید شاد باشیم؛ بهتر مطالعه کنیم تا نتیجه‌ی کار خودمان را بهتر ببینیم. مثبت‌اندیشی مهم‌ترین کمک برای تمرکز و یادگیری است.

اهمیت روش درست

باید در زمان مطالعه طرح سوال داشته باشیم. این کار باعث می‌شود که به طور فعالانه و باتمرکز و دقت کافی مطالعه را انجام دهیم. باید عوامل حواس‌پرتی را از خودمان دور کنیم. تمامی تکنیک‌های مطالعه مثل تقویت حافظه، روش و تکنیک تست زدن، راه افزایش دقت، روش مطالعه‌ی دروس و تندخوانی را باید یاد بگیریم و بعد مطالعه را شروع کنیم. هیچ‌وقت نباید این‌طور فکر کنیم که هر روشی را برای رسیدن به موفقیت انجام دهیم.

ما همیشه این‌طور مطالعه می‌ کردیم؛ این کاملا غلط است بلکه باید روش درست مطالعه‌ی هر درس یاد بگیریم و طبق آن پیش رویم. جدیت در مطالعه را باید همیشه داشته باشیم. اما نه به‌طور وسواس گونه. باید طبق زمان، مطالعه را پیش ببریم و ذهن خودمان را آماده نگه داریم تا تمرکز ما از بین نرود. و در آن زمان، مطالعه‌ی درستی داشته باشیم و برای دوباره خواندن و مرور، وسواس به خرج ندهیم و بهانه‌تراشی نکنیم.

تمرینات لازم و ضروری برای ایجاد تمرکز حواس

داشتن تمرکز حواس با تمرین کردن و صبر به وجود می‌آید. برای یادگیری تمرکز، اول یک مکان آرام پیدا کنید که کسی مزاحمتان نشود. بر روی زمین یا روی صندلی راحتی بنشینید. نفس عمیق بکشید، بدن خودتان را رها و تمام عضلات خودتان را آزاد کنید. حالا می‌توانید تمرینات را انجام دهید. به ترتیب با اولین تمرین شروع کنید؛ هرروز آن را تکرار کنید تا روی آن مسلط شوید. تلاش کنید که ۵ دقیقه به چیز دیگری غیر از آن تمرین فکر نکنید.

وقتی که در انجام تمرینات مهارت پیدا کنید می‌توانید مدت آن‌ها را بیشتر کنید. مثلاً چندین بار در طول روز انجام دهید. نباید ذهن خودتان را خسته کنید. آرام به تدریج پیش روید تا به نتیجه‌ی مطلوبی برسید.

اولین تمرین این است که یک کتاب را باز کنید؛ یک صفحه‌ از آن را در نظر بگیرید و تعداد کلمات موجود در هر پاراگراف را بشمارید. سپس دوباره این کار را انجام دهید تا مطمئن شوید شمارش را دست انجام داده‌اید. وقتی تمرین برای شما آسان‌تر شد؛ تمام کلمات یک صفحه را بشمارید. شمارش را به صورت ذهنی و با حرکت چشم خودتان انجام دهید.

ده تمرین برای ایجاد تمرکز

دومین تمرین این است که در ذهن خودتان از یک تا صد برعکس بشمارید.

در سومین تمرین، در ذهن خود از شماره‌ی صد، سه تا سه تا بشمارید و کم کنید.

در چهارمین تمرین، یک کلمه و یا یک طرف ساده را انتخاب کنید و آن را به مدت ۵ دقیقه در ذهن خود تکرار کنید. وقتی که توانستید بهتر تمرکز کنید، این کار را برای مدت ۱۰ دقیقه انجام دهید و تلاش کنید که تمرکز حواس خودتان را از دست ندهید.

در پنجمین تمرین، یک میوه، مثلاً سیب را بردارید و از تمامی جهات به آن نگاه کنید. تمام حواس خود را روی سیب متمرکز کنید و به چگونگی رشد و یا ارزش غذایی و یا حتی مغازه‌ای که آن را خریدید فکر کنید.

در تمرین ششم مثل تمرین شماره ۵ عمل کنید و فقط چشمان خودتان را ببندید و تلاش کنید طعم رنگ و بوی میوه را تصور کنید.

در تمرین هفتم یک شیء ساده را انتخاب کنید و روی آن تمرکز کنید و از تمامی جهات به آن نگاه کنید.

در تمرین هشتم بعد از اینکه در تمرین قبل مهارت پیدا کردید. شکل هندسی کوچکی مثل مربع یا دایره یا مثلث را روی کاغذ بکشید. آن را به دلخواه رنگ کنید و روی آن تمرکز کنید و افکار نامربوط را از ذهن خودتان دور کنید.

در تمرین نه، دقیقاً تمرین هشتم را انجام دهید در حالی که چشمان شما بسته است.

در تمرین شماره ده تلاش کنید برای ۵ دقیقه به هیچ‌چیزی فکر نکنید.

یوگا و تغذیه‌ی مناسب

وفتی تمامی تمرینات قبلی را انجام دادید، به سراغ آخرین تمرین بیایید تا به آمادگی لازم برسید. شما حتی تمرکز حواس خودتان را از طریق یوگا به‌دست بیاورید. هدف یوگا، جذب انرژی و ذخیره‌ی انرژی است. خیلی از غذاهایی که می‌خوریم انرژی زیادی از ما می‌گیرد و مواد مسموم فراوانی تولید می‌کند. یوگا نیاز به پرهیز غذایی ندارد، بدن شما را سالم‌تر می‌کند و تمرکز شما را افزایش خواهد داد.

در صورت رعایت تمامی نکات بالا، امید بسیار زیادی است که تمرکز حواس شما بالاتر رود تا بازدهی کارهای روزمره‌تان افزایش باید.

علیرضا احمدی