بررسی تأثیر تنبیه و تشویق در یادگیری دانشآموزان
مقدمه
تأثیر تنبیه و تشویق در یادگیری دانش آموزان موضوعی مهم و پیچیده است که می تواند به شکل های مختلفی بر فرایند یادگیری و رفتارهای آموزشی اثر بگذارد. در فرایند آموزش و پرورش تنبیه و تشویق به عنوان ابزارهایی برای هدایت و تنظیم رفتارهای دانش آموزان به کار می روند. تنبیه می تواند به عنوان وسیله ای برای اصلاح رفتارهای نادرست و جلوگیری از تکرار آنها عمل کند، در حالی که تشویق به تقویت رفتارهای مثبت و انگیزه بخشی به یادگیری می پردازد. با این حال تأثیر این ابزارها به عواملی چون نوع تنبیه و تشویق میزان و زمان به کارگیری آنها و ویژگی های فردی دانش آموزان بستگی دارد. در این مقدمه به بررسی اثرات مثبت و منفی این روش ها بر یادگیری و انگیزه دانش آموزان خواهیم پرداخت و راهکارهایی برای به کارگیری بهینه آنها در فرایند آموزشی ارائه خواهیم کرد.
آنچه خواهید خواند:
- تشویق چیست؟
- انواع تشویق
- تنبیه و انواع آن
- نکات مهم در هنگام به کار بردن تنبیه
- تنبیه و تشویق دانش آموزان چه اثراتی بر یادگیری آنها دارد؟
تشویق چیست؟
تشویق به معنای تقدیر و حمایت از رفتارها یا دستاوردهای مثبت فرد است در زمینه آموزشی، تشویق به معنای ارائه پاداش یا بازخورد مثبت به دانش آموزان برای تشویق آنها به ادامه دادن به تلاش هایشان و بهبود عملکردشان است.
تشویق دانش آموزان به عنوان یکی از ابزارهای مهم و مؤثر در آموزش و پرورش است که به روش های مختلف انجام می شود که هر کدام می تواند تأثیرات متفاوتی بر انگیزه و عملکرد آنها داشته باشد.
انواع مختلف تشویق عبارتند از:
- تشویق کلامی: شامل تعریف و تمجید از تلاش و موفقیت های دانش آموزان به صورت شفاهی است مانند گفتن «آفرین کارت عالی بود».
- تشویق غیرکلامی: شامل استفاده از زبان بدن و نشانه های غیرکلامی مثل لبخند، تکان دادن سر یا دست و …
- تشویق مادی: شامل دادن پاداش و جوایز مادی
- تشویق اجتماعی: شامل تقدیر در حضور دیگران یا ایجاد فرصتی برای درخشش در جمع است. مثلاً اعلام موفقیت های دانش آموز در مدرسه.
- تشویق از طریق دادن مسئولیت: به دانش آموزان مسئولیت های بیشتری داده شود تا احساس کنند به توانایی هایشان توجه شده است.
- هر کدام از این روش ها می تواند بسته به نیازها و خصوصیات فردی دانش آموزان متفاوت عمل کند و به ارتقاء انگیزه و عملکرد آنها کمک کند.
تنبیه چیست و انواع آن کدام است؟
تنبیه شامل بیان هشدارها، سرزنش یا توضیحات منفی در مورد رفتار نادرست است. تنبیه دانش آموزان اگر به درستی و با رعایت اصول آموزشی انجام شود می تواند به عنوان ابزاری برای اصلاح رفتار و ارتقاء نظم در کلاس استفاده شود.
انواع مختلف تنبیه شامل موارد زیر است:
- تنبیه کلامی: این نوع تنبیه باید با احتیاط و به طور سازنده انجام شود تا به کاهش عزت نفس منجر نشود.
- تنبیه غیرکلامی: شامل استفاده از زبان بدن و اشارهها نظیر سکوت کردن، نگاه های تند و حرکات خاص برای نشان دادن نارضایتی است.
- تنبیه موقت: شامل جداسازی دانش آموز از گروه به مدت کوتاه
- تنبیه های آموزشی: شامل دادن تکالیف اضافی با تمرین های خاص برای اصلاح رفتار یا یادآوری اصول درست است.
- ممنوعیت از فعالیت ها: منع دانش آموز از شرکت در فعالیت های فوق برنامه
- گزارش به والدین: اطلاع به والدین برای همکاری با آنها برای اصلاح رفتار دانش آموز
- مجازات اجتماعی: شامل ایجاد فرصت برای جبران رفتار نادرست از طریق وظایف اضافی در مدرسه
- مهم است که تنبیه ها به صورت منصفانه، متناسب با رفتار و با هدف اصلاح انجام شوند و هم چنین باید نیازها و ویژگی های فردی دانش آموز هم در نظر گرفته شوند.
نکات مهم در هنگام به کار بردن تنبیه
هنگام به کار بردن تنبیه دستورالعمل های زیر را به خاطر داشته باشید:
تنبیه باید بلافاصله بعد از رفتار نادرست دانش آموز باشد نه چند ساعت یا چند روز بعد. تنبیه نباید شامل آزار فیزیکی باشد، در عوض می توان از حداقل مجازات برای سرکوب رفتار نادرست دانش آموزان استفاده کرد. کودکان تمایل دارند هر آنچه را که می بینند تقلید کنند از این رو ممکن است تنبیه بدنی موجب پرخاشگری آنان شود.
تنبیه باید به دلایل منطقی رخ دهد مثلاً تنبیه برای دانش آموزی که با رفتارش سبب اخلال در مدیریت کلاس درس شده باشد، اما دیدگاه شخصی یا اغراض شخصی برای تنبیه دانش آموز اصلاً منطقی نیست.
تنبیه و تشویق دانش آموزان چه اثراتی بر یادگیری آنان دارد؟
بررسی تأثیر تنبیه و تشویق بر یادگیری دانش آموزان نیازمند توجه به جنبه های مختلف این دو ابزار است زیرا هر کدام می توانند تأثیرات مثبت و منفی بر فرایند یادگیری داشته باشند.
تأثیرات تشویق بر یادگیری
- افزایش انگیزه: تشویق با تقویت رفتارهای مثبت و موفقیت ها می تواند انگیزه دانش آموزان را برای یادگیری افزایش دهد.
- تقویت اعتماد به نفس: دریافت بازخورد مثبت و تشویق می تواند اعتماد به نفس دانش آموز را تقویت و آنها را به ادامه تلاش ترغیب کند.
- ایجاد فضای یادگیری مثبت: تشویق می تواند به ایجاد یک محیط یادگیری مثبت که دانش آموز در آن احساس امنیت و پذیرش کند منجر شود.
- افزایش یادگیری فعال: وقتی دانش آموز به دلیل موفقیتش تشویق می شود ناخودآگاه به سمت یادگیری فعال تر و مشارکتی تر تمایل پیدا کند.
تأثیرات تنبیه بر یادگیری
- اصلاح رفتار نادرست: اگر درست و به موقع انجام شود می تواند به اصلاح رفتار نادرست و جلوگیری از تکرار آنها منجر شود.
- کاهش رفتارهای مخرب: سبب کاهش رفتارهای منفی و انضباطی می شود.
- تأثیرات منفی بر انگیزه: استفادة نادرست از تنبیه ممکن است منجر به کاهش انگیزه، اضطراب و حتی دلزدگی از یادگیری شود.
- آسیب به روابط: اگر به طور ناعادلانه یا بیش از حد باشد می تواند به روابط بین معلم و دانش آموز آسیب برساند و فضای یادگیری را منفی کند.
سخن پایانی
همان طور که پیش تر گفته شد تشویق و تنبیه از ابزارهای مهم تعلیم و تربیت است که تأثیر شگرفی بر روابط میان انسان ها اصلاح رفتار و انگیزش دارد. این ابزارها در زمینه تربیتی از حساسیت خاصی برخوردارند کاربرد بجای آنها آثار مثبت و سازنده و کاربرد نابجای آنها سبب بوجود آمدن رفتارهای منفی و مخرب مانند افسردگی ناکامی بی تفاوتی و تعارض و پرخاشگری در میان معلمان و دانش آموزان می شود. از این مهم تر کاربرد نابجای تشویق و تنبیه نگرش دانش آموز را نسبت به معلم و مدیر و مدرسه به نگرشی منفی سوق می دهد که سبب تنفر و بیزاری و فرار از مدرسه و نظایر آن می شود.
بنابراین برای اینکه بهترین نتیجه را از این دو ابزار به دست آوریم باید این دو اصل مهم را در نظر بگیریم یعنی:
- تشویق باید به عنوان ابزار اصلی برای تقویت و انگیزش بکار رود.
- تنبیه باید محتاطانه و معقول باشد.
در نهایت استفاده بهینه از تشویق و تنبیه مستلزم درک عمیق نیازها و ویژگی های فردی دانش آموز و توجه به اثرات بلند مدت هرکدام است.
با پیروی از این اصول و توجه به تأثیرات هر دو ابزار می توان به ایجاد محیط یادگیری مؤثرتر و پشتیبانی کننده تر برای دانش آموزان کمک کرد.
مريم مجاور
کارشناس ارشد روابط بین الملل، ویراستار علمی و ادبی و عضو تیم تولید محتوای انتشارات کتب آموزشی پیشرو (کاپ)
دیدگاهها